Ozarbayjonning Qorabog‘ viloyatiga tashrifimiz chog‘ida Agdam tumanidan keyingi joylar Fuzuliy va Zangilon tumanlari bo‘ldi.
Bu yerda ham hududlar minalardan tozalanib, yangidan keng va tekis yo‘llar barpo etildi. Zangilonga yangi temir yo‘l qurildi. Araz daryosi bu tumanlar bilan Eron bilan chegaradosh. Manzara go‘zal: Araz daryosidagi Xudofarin ko‘li ham betakror manzara.
Zhafokash Fuzuliy
Avvaliga Fuzuli tumaniga bordik. Tumanning katta qismi 1992-yildan buyon arman istilosi ostida. Xususan, tuman markazi Fuzuli shahriga katta zarar yetdi. Urushdan oldin 20 ming aholi istiqomat qilgan Fuzuliy shahri bosqin paytida arvoh shaharchaga aylantirilgan.
2020-yil 17-oktabrda Ikkinchi Qorabogʻ urushi paytida Ozarbayjon shahar va tuman ustidan nazoratni qaytarib oldi.
Urush yillarida tumanning vaqtinchalik markazi bo‘lgan Horadiz shahridan Qorabog‘ tog‘lari etagidagi go‘zal shahargacha vayron bo‘lgan binolarni ko‘rasiz.
Keng dalalar, bog‘lar, uzumzorlar 28 yil davomida tashlandiq holda qamishzorga aylantirildi.
Shaharda birorta ham sog'lom uy qolmadi. Vaziyat shunday bo'lganki, ular shaharda Ozarbayjon bayrog'ini aks ettirish uchun yopiq uy topa olmadilar.
Ozarbayjonning ANAMA agentligi minalangan hududlarni tozalash uchun gumanitar operatsiya o‘tkazayotgani haqida hikoya qilamiz. Fuzuli tumanidagi mojaro chizig‘i ham konlar zich joylashgan hududlardan biridir.
ANAMA maʼlumotlariga koʻra, 2020-yil 10-noyabrdan 2024-yil 30-sentabrgacha minalangan hududlarda 226 ta portlash sodir boʻlgan. 381 kishi jarohatlangan. Ulardan 311 kishi jarohatlangan, 70 kishi halok bo‘lgan. Shu sababdan ozod qilingan hududdagi yo‘lning ikki tomonida hamon minadan ogohlantiruvchi belgilar osib qo‘yilgan.
Shu kunlarda Fuzuliy shahrida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli obodonlashtirish ishlari to‘xtagani yo‘q. Qariyb 30 yil davomida qarovsiz qolgan xalqaro aeroport butunlay qayta qurilib, foydalanishga topshirildi. Zamonaviy turar-joy binolari qurildi.
Biz uchun eng muhimi, Mirzo Ulug‘bek nomidagi umumta’lim maktabining 960 o‘rinli 1-binosi O‘zbekiston xalqi nomidan qurilib, foydalanishga topshirildi.
Mazkur maktabning ochilish marosimida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev va uning rafiqasi ishtirok etdi.
Maktabga kiraverishda Mirzo Ulug‘bek va o‘zbek mutafakkirlari haykali o‘rnatilgan. Maktabda notalar o‘zbek tilida ham yoziladi. Talabalar ham chizgan rasmlarida Ozarbayjon-O‘zbekiston do‘stligini ulug‘lashdi.
Maktab juda zamonaviy, aniq fan kabinetlari laboratoriya jihozlari bilan to‘liq jihozlangan. Maktab sport zali ham keng va qulay bo‘lib, ko‘plab sport turlari bilan shug‘ullanish imkonini beradi.
Fuzuliy shahridagi 1-maktab direktori Hojar Mahmudova o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashadi:
“Biz qariyb 30 yil davomida bosib olingan yerlarni qaytarib oldik. Bu o‘lkalarda endi o‘q ovozi ham, mina ham yo‘q, faqat bolalarning quvonchi, kulgisi eshitiladi. Maktabimizda qo'ng'iroq jiringlay boshladi.
Maktabimiz o‘tgan yilning avgust oyida to‘liq qurilib, foydalanishga topshirildi.
Bu yerda Ozarbayjon-O‘zbekiston do‘stlik burchagi tashkil etildi. Bu ulkan xaritada O‘zbekiston va Ozarbayjon yashil rang bilan belgilangan”.
Fuzuliyda hayot tezda tugaydi. 2040 yilgacha 50 ming kishi istiqomat qiladigan shahar qurish rejalashtirilgan.
Armanlar bosqinida vayron boʻlgan Fuzuliy boʻlimi 14 gektarlik ochiq osmon ostidagi Zafar muzeyi sifatida kelajak avlodlar uchun saqlanib qoladi. Shuningdek, katta bog‘ va sun’iy ko‘l barpo etish rejalashtirilgan.
Zangilon, yangilanmoqda
Jabroil tumani bosqindan zarar koʻrgan tumanlardan biri boʻlib, Fuzuliy va Zangilon tumanlari oraligʻida joylashgan edi. U yerga bormadik, keyingi manzilimiz Zangilon tumanidagi Og‘ali axli qishlog‘i edi.
Eron chegarasida joylashgan Ag'ali tekislangan aholi punktlaridan biri edi. Mahalliy aholi arman bosqinini juda yaxshi eslaydi va Araz daryosining suvi to‘silib, qurib qolganligi sababli, xalq Eron hududiga qochib arman qirg‘inidan qutulib qolgan. Aks holda bu yerda Xo‘jayli qirg‘inidek fojia yuz bergan bo‘lardi.
Ayni paytda Agali butunlay yangi, zamonaviy qiyofada qad ko'tarib turibdi.
“Buyuk qaytish” dasturi doirasida 2021-yilda poydevor qo‘yiladi va “aqlli shaharcha” qurilishi noldan boshlanadi. Bir yil, bir oy, bir kun o'tib, 2022 yil 27 aprelda shaharcha ochildi. 2023 yil iyul oyidan boshlab birinchi aholi shaharchaga ko'chib o'tishni boshladi. Ayni paytda “aqlli shaharcha”da 175 oila va 871 nafar aholi istiqomat qilmoqda.
Shahardagi 1-bolalar bog‘chasi va o‘rta maktabni ko‘rdik. Zamonaviy bog‘chalarda maktabgacha yoshdagi bolalar uchun barcha sharoit yaratilgan. Ular farzandlariga g‘amxo‘rlik qilish barobarida ta’lim-tarbiya olishadi.
Boshlang'ich maktabda darslar 8 noyabr G'alaba kunini nishonlashga faol tayyorgarlik ko'rmoqda. Albatta, mahalliy aholining shevasi o‘zbek tiliga juda yaqin ekanligi bizni hayratda qoldirdi.
Bizni eng hayratlantirgani, “O‘lmas shahidlar, Vatan bo‘linmas” shiori bilan Birinchi va Ikkinchi Qorabog‘ urushida halok bo‘lgan har bir Zangilon tumani askarining surati dalaga ism-familiyasi yozib qo‘yilgani bo‘ldi. .
Albatta, bu aksiyalar Vatan ozodligi yo‘lida qurbon bo‘lgan qahramonlar xotirasini yosh avlod xotirasida saqlash, hech kimni befarq qoldirmaslik maqsadida amalga oshirilmoqda.
Umuman olganda, Ozarbayjonning har bir qishlog‘ida urushda halok bo‘lgan yoki yaralangan askarlar bor. Aholi punktlarini aylanib chiqsangiz, katta yo'l bo'ylab – qishloqlarga kiraverishda halok bo'lgan jangchilarning portretlari, ularning ismlari katta harflar bilan yozilgan. Surat ostiga gulchambar qo‘yildi va Ozarbayjon bayrog‘i osildi. Ozarbayjon xalqi janglarda halok bo‘lgan shahidlar xotirasiga hurmat bajo keltirayotgani, ularning nomlarini yodga olgani tahsinga sazovor.
Agali Qo‘rg‘onga qaytadigan bo‘lsak, ushbu aqlli shahar zamonaviy shaharsozlik qoidalariga muvofiq qurilmoqda va Birlashgan Millatlar Tashkilotining aqlli shaharlar bo‘yicha talablariga to‘liq javob beradi.
Siz shaharning istalgan joyidan markazga 15 daqiqada piyoda borishingiz mumkin. Bundan tashqari, shahar bo'ylab velosiped yo'llari qurildi.
Qurilayotgan uylar ham energiya samaradorligini oshirish talablariga javob beradi. Yozda issiqlik uyga kirmasligi va sovuq qishda issiqlik uydan chiqmasligi uchun uylar izolyatsiya bilan qurilgan. Noyob issiqlikni saqlaydigan uylar. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishga ham katta e’tibor qaratilmoqda.
Bundan tashqari, “Buyuk migratsiya” dasturi asosida qayta qurilayotgan Agali shahrida yashovchi aholi kommunal to‘lovlar, jumladan, elektr energiyasi, tabiiy gaz va ichimlik suvi to‘lovlaridan ham ozod qilingan.
Yaqinda Agaliga ko‘chib kelgan bir oilaning uyida mehmon bo‘ldik. Agali shahridagi o‘rta maktabning ozarbayjon tili va adabiyoti o‘qituvchisi Nazrin Baxshaliyeva shunday dedi:
– 28-oktabrda ko‘chib o‘tdik. Davlatimiz bizga yuqori sharoitda, barcha jihozlar bilan ta’minlangan yangi uy berdi. Bu yerga otamiz, onamiz va qarindoshlarimiz bilan ko‘chib keldik. Ikki akam shaharda qolishdi. Otam va men ish topdik. Barcha ishlar yuqori saviyada tashkil etilgan. Kamchilik va muammolarimizni 24 soat davomida hal qilishadi. Biror narsa kerak bo‘lsa, telefon qilsak, hammaning ko‘z o‘ngida muammo hal bo‘ladi. Ya’ni, bu yerda davlat nazorati juda yuqori bo‘lib, odamlarning ehtiyojlari o‘rganiladi”.
Onasi Gulshan Mammedova Agalini sakkiz yoshida tashlab ketgan. Gulshan xonim o‘z vatanini ozod qilgan kuni va shu paytgacha o‘tkazganlari haqida hayajon bilan gapirdi.
“Shaharda uzoq vaqt yashaganimiz uchun bizga berilgan qochqin maqomi biroz og'riqli bo'ldi, lekin shaharda yashovchi odamlar biz nima ko'rganimizni bilishmadi va tug'ilgan shaharni tark etishdi. Ammo xayriyatki, biz bugun shu yerdamiz. Ollohim prizidentimizni umrini o'z rahmatiga olsin g'ozlarimizga sog' salomat bo'lsin prizdentimiz siyosati tufayli bu yerlar shahidlarimizning qoni bilan tortib olindi.
Hozir hamma harakatda. Inshaalloh, kelajakda barcha qishloqlarimiz, shaharlarimiz obod bo‘ladi, yanada ko‘rkam, yangi uylar quriladi, barcha qochqinlar o‘z yurtlariga qaytib, qochqinlik maqomidan ozod qilinadi.
Ozarbayjondagi g‘alabadan keyin ishg‘oldan ozod qilingan hududlarda keng ko‘lamli qurilish ishlari olib borilmoqda. Infratuzilma qurib bitkazildi. Fuzuliy, Jabril, Zangilon orqali Lochin va Shushaga olib boruvchi yangi yo‘llar qurilmoqda.
Dasturning keyingi qismida Lochin, Shusha va Xonkendi shaharlari haqida so'zlab beramiz.
Shuhrat Shokirjonov, Kun.uz maxsus muxbiri.
O'rnatish ustasi: Faxriddin Hotamov.