O‘zbekiston qonunlari Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasini ratifikatsiya qilish davrida mamlakat qoidalarini qabul qildi. Siyosatshunos Hamid Sodiqning aytishicha, bu tabiiy amalga oshirishni ta'minlaydi. Shu bois, xalqaro tashkilotlar “Konstitutsiyangizda shunday yozilgan”, deya asosiy hujjatimizga alohida urg‘u beradi.
Avvalroq Kun.uz sayti Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining jahon huquq tizimidagi vazifasi, uning tarixiy va bugungi ahamiyati haqida siyosatshunoslar bilan suhbat uyushtirgan edi. qildi.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va unga qo‘shimcha kelishuvlarga rioya etilishini nazorat qiluvchi yoki ta’sir qiluvchi tashkilotlar bormi? Xalqaro miqyosda bunga qanchalik e’tibor qaratilmoqda?
Hamid Sodiq, siyosatshunos:
Men hozir shou uchun tayyorlangan bayonotdagi 30 ta bandni ko'rib chiqdim. Bularning barchasi O‘zbekiston Konstitutsiyasida o‘z ifodasini topgan. Bir qancha narsalar borki, ular quyidagicha qabul qilinadi: yashash huquqi har bir insonning ajralmas huquqidir. Odamni o‘ldirishga urinish eng og‘ir jinoyat hisoblanadi. Boshqa tomondan, aybsizlik prezumpsiyasi shaxsning aybi sudda isbotlanmaguncha hukm qilinishi mumkin emasligini bildiradi. Bularning barchasi Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga kiritilgan.
Aksincha, turmush qurish erkinligi, bolalarni ajratish va mulk huquqlarini himoya qilish. O‘zbekiston qonunchiligi ushbu hujjatni ratifikatsiya qilishda uning barcha qoidalarini o‘z ichiga olgan. Biz buni milliy hujjatlarimizga tatbiq etganmiz va bu uning amalga oshirilishini tabiiy ravishda ta’minlaydi. Ya'ni, yashash huquqi har bir insonning ajralmas huquqi, deganingiz uchun, ma'lum muddatga o'lim jazosini qonuningizdan chiqarib tashlashingiz kerak bo'ladi. Va xuddi shunday bo‘ldi, 2005 yildan boshlab O‘zbekistonda o‘lim jazosini qo‘llash taqiqlangani e’lon qilindi va 2008 yilda biz o‘lim jazosini qonundan butunlay chiqarib tashladik.
Shimoliy Koreyaning nomida «demokratiya» so'zi bor va uning konstitutsiyasida inson huquqlariga oid qoidalar mavjud. Lekin ularni amalga oshirishda albatta muammolar bor. Ya’ni, biz xalqaro normalarni milliy qonunlarga qo‘llaymiz, xalqaro tashkilotlar esa Konstitutsiyamizga urg‘u berib, o‘rtoq, siz o‘z Konstitutsiyangizda shunday yozgansiz, deyishadi. Shu bilan birga, har bir mamlakatda BMT hujjatlariga muvofiqlik bo'yicha yillik hisobotlarni taqdim etadigan alohida tashkilotlar mavjud. Bizda inson huquqlarini himoya qilish milliy markazi bor.
Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos:
Umuman olganda, BMT doirasida ko'plab maxsus qo'mitalar va maxsus ma'ruzachilar mavjud bo'lib, ular har bir mamlakatdagi vaziyatni muntazam kuzatib boradi. Masalan, O‘zbekiston uchun har yili din va vijdon erkinligi to‘g‘risidagi hujjat chiqariladi. Butun dunyoda va Birlashgan Millatlar Tashkilotida inson huquqlarini nazorat qiluvchi o'nlab, hatto yuzlab tuzilmalar mavjud. Ularning darajalari har xil.
Bundan tashqari, ko'plab xalqaro tashkilotlar mavjud. Ular ko'pincha AQSh hukumati bilan muammoga duch kelishadi. Ya'ni, AQSh manfaatlariga ko'ra, inson huquqlarini yumshatish mumkin. Masalan, Saudiya Arabistoni yoki Birlashgan Arab Amirliklarini olaylik. AQSh bu davlatlar bilan aloqalarni uzmoqchi emas. Shuning uchun u inson huquqlari masalasida juda diplomatik qarashga harakat qiladi. Lekin xalqaro tashkilotlar milliy manfaatlarga bog‘liq emas, ular hukumat emas. Ular vaziyatni qo'llaridan kelgancha tasvirlab, hukumatdan: «Sizning milliy va geosiyosiy manfaatlaringizdan kelib chiqib, siz xolisona yoki vaziyatni yashirishga harakat qilyapsiz», deb so'rashdi. Bundan tashqari, siyosiy muxolifat hamisha vaziyatni kuzatib boradi. Shunday ekan, dunyoda inson huquqlarini bir shaxs yoki siyosiy kuch to‘liq nazorat qilib bo‘lmaydi. Global dunyoda inson huquqlari ochiqdan-ochiq buzilsa, vaziyatni yashirib bo‘lmaydi.
Hamid Sodiq:
Stalin davrida Stalin bitta saylov okrugida 135% ovoz olgan. Ya'ni, boshqa saylov okruglarining ovozlari qo'shiladi va bu odatiy hol sifatida qabul qilinadi. Yoki bo'lmasa, Mugabe o'z nutqida, qanday qilib bir varaq qog'oz, byulleten pulemyotdan kuchliroq bo'lishi mumkin, dedi. Keyingi diktatorlar bunday gaplarni aytolmaydi, nega? Chunki bunday ramka mavjud, bu mumkin emas. Oxirgi maʼlumotlardan biri, Lukashenko 2000 yilgi saylovda menga haqiqatda ovoz berganlar soni 93 foizga yetganini, men esa 86 foizga tushib qolganini aytgan edi. Lekin siz saylov qonunchiligini buzolmaysiz yoki unga tegmaysiz. Agar 93 bo'lsa, u shunday qoladi. Diktatorlar bunday muammolar sharmandalik ekanini tushunadilar.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi milliy qonunlarimizni tartibga solishga qaratilgan. Insonga adolatli sud berilishi kerak degan bayonotning o‘zini qabul qilishimiz kerak. Biz sizga ishonishimiz uchun hukumatni sudni adolatli qilishga majburlashimiz kerak. To'g'ri, agar ichki sudlar adolatsiz bo'lsa, xalqaro organlarga shikoyat qilish mumkin. Lekin bu ommaviy emas, ommaviy bo'lmaydi. Chunki protsessual qoidalar mavjud emas.
Demak, xalqaro huquqiy me’yorlar ichki qonunlarimiz yaxshi bo‘lishini ta’minlaydi. Davlat resurslarini markazsizlashtirish uchun o‘z qonunlarimizdan foydalanmagunimizcha, ular xalqaro va ichki qonunlarni buzishda davom etadi. Shuning uchun asosiy tamoyil xalqaro huquqning bizning ichki qonunimizga ta'siridir.